مایک پومپئو، وزیر خارجه ایالات متحده، گفته است تا زمانی که نظامیان ایرانی در خاک سوریه باشند، آمریکا دیگر هیچگونه کمکی را برای طرح‌های بازسازی این کشور جنگزده اختصاص نخواهد داد.
آقای پومپئو که در واشنگتن در نشست موسسه یهودی امنیت ملی آمریکا، از گروه‌های آمریکایی طرفدار اسرائیل، سخنرانی می‌کرد گفت: “وظیفه اخراج نظامی ایران از سوریه برعهده دولت سوریه است که از ابتدا مسئول حضور آنان در این کشور بوده است.” وی افزود: “اگر سوریه اطمینان حاصل نکند که نظامیان وابسته و تحت حمایت ایران به طور کامل از آن کشور خارج شده‌اند، حتی یک دلار دیگر کمک برای بازسازی از ایالات متحده دریافت نخواهد کرد.”
وزیر خارجه آمریکا گفت که از میان بردن گروه دولت اسلامی – داعش – اولویت اصلی ایالات متحده در قبال سوریه است اما تاکید کرد که خروج کامل نظامی ایران از آن کشور نیز اولویت دیگر دولت اوست.
سخنان مایک پومپئو با دیدگاه دولت اسرائیل در مورد لزوم خاتمه حضور نظامی جمهوری اسلامی در سوریه انطباق دارد. دولت اسرائیل گفته است که اعتراضی به همکاری‌های سیاسی و اقتصادی بین جمهوری اسلامی ایران و سوریه ندارد اما حضور نظامیان ایرانی و نیروهای وابسته به جمهوری اسلامی در خاک سوریه را بهیچوجه تحمل نخواهد کرد.
اسرائیل در موارد متعدد مراکز و پایگاه‌های نظامی، انبارهای تسلیحاتی و ستون‌های تدارکاتی متعلق به نیروهای ایرانی یا شبه‌نظامیان وابسته به آن به خصوص حزب‌الله لبنان را در خاک سوریه هدف حمله قرار داده و خسارات و تلفاتی به آنها وارد کرده است.
درجریان بهار عربی، در سوریه نیز تظاهرات اعتراضی برای اصلاحات سیاسی و مبارزه با فساد برگزار شد اما دولت بشار اسد، رئیس جمهوری، بااعزام نیروهای دولتی به سرکوب معترضان پرداخت. در واکنش به کشتن شماری از تظاهرکنندگان، گروهی از نظامیان ناراضی یک گروه مسلح را برای حمایت از تظاهرکنندگان در برابر حملات ارتش ایجاد کردند که به زودی به درگیری مسلحانه بین دو طرف و آغاز جنگ داخلی منجر شد.
در سال های بعد و با شدت گرفتن جنگ و بروز هرج و مرج، گروه‌های اسلامگرای تندرو از جمله داعش نیز وارد صحنه جنگ شدند که زمینه حضور نظامی خارجی را فراهم آورد.
جمهوری اسلامی از ابتدا خود را ادامه زمامداری شخص بشار اسد متعهد کرد و کمک‌های اقتصادی، نظامی و سیاسی در اختیار او قرار داد. در سال ، ۲۰۱۵ در حالیکه نیروهای دولتی و متحدان آنها در موقعیتی ضعیف قرار داشتند، آغاز حمایت نظامی روسیه از آنها باعث تغییر در مسیر جنگ شد و در حال حاضر، دولت مرکزی سوریه با حمایت روسیه بر بخش عمده خاک آن کشور مسلط شده است.
نقش ایران در بازسازی سوریه
در جریان جنگ سوریه به خصوص در نتیجه حملات هوایی، حدود نیم میلیون نفر کشته، صدها هزار زخمی، هزاران نفر توسط دولت زندانی و اعدام شده یا توسط گروه‌های تندرو به قتل رسیده‌اند. همچنین این جنگ به آوارگی چند میلیون نفر دیگر در داخل و خارج سوریه و خسارات گسترده به زیرساخت‌های اقتصادی به خصوص درنتیجه بمباران‌های هوایی و تبادل آتش سنگین منجر شده است. گفته می‌شود که تولید ناخالص ملی سوریه در حال حاضر به نصف آن در دوره قبل از جنگ تنزل کرده است.
شماری از دولت‌های خارجی به خاطر ملاحظات بشردوستانه و همچنین به منظور فراهم کردن زمینه بازگشت آوارگان سوری به کشورشان، آماده کمک به بازسازی این کشور پس از پایان درگیری نظامی هستند و دولت سوریه نیز می‌کوشد سرمایه گذاران خارجی را به شرکت در طرح‌های بازسازی ترغیب کند.
میزان کمک مالی جمهوری اسلامی به حکومت سوریه در سال‌های گذشته هرگز اعلام نشده هرچند با توجه به شرایط اقتصادی ایران، اخیرا واکنش هایی را در داخل ایران برانگیخته است. در مقابل این کمک‌ها، مقامات ایرانی وعده داده‌اند که دولت سوریه بخشی از طرح‌های بازسازی را به شرکت‌های ایرانی واگذار خواهد کرد هرچند به گفته کارشناسان، با توجه به امکانات محدود و غیررقابتی فنی و اقتصادی شرکت‌های دولتی و خصوصی ایران و موقعیت نامناسب این کشور در اقتصاد جهانی به خصوص به خاطر تحریم‌های خارجی، امکان برخورداری ایرانیان از منافع بازسازی سوریه چندان زیاد نیست.
در حال حاضر، دولت سوریه برای جلب کمک و سرمایه‌گذاری مالی و فنی خارجی به کشورهای ثروتمند عرب، کشورهای غربی از جمله آمریکا، ترکیه، روسیه و چین چشم دوخته است.
به گفته برخی ناظران، کشورهای عرب، به خصوص عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر و همچنین ترکیه مخالف حکومت بشار اسد هستند و احتمالا کمک خود را به تحولاتی در ساختار سیاسی سوریه، دست کم شامل کاهش قدرت مطلقه رئیس جمهوری و حزب بعث، مشروط خواهند کرد. عربستان و امارات همچنین ارتباط نزدیک سوریه با ایران و حزب‌الله لبنان را – که گروه تروریستی توصیف کرده‌اند – قابل قبول نمی‌دانند در حالیکه قطر حامی اسلامگرایان مخالف حکومت سوریه بوده است.
روسیه خود با مشکلات اقتصادی گسترده مواجه است و اگرچه خواستار سهمی مهم در بازسازی خواهد شد، اما بعید است در کنار هزینه سنگین حمایت نظامی در سال‌های اخیر، آماده اعطای کمک‌های مالی نیز باشد. احتمالا شرکت‌های روسی انتظار دارند اجرای طرح‌های بازسازی را که سرمایه آن از سوی دیگران تامین شده در دست بگیرند یا سرمایه‌گذاری‌های پرسود و زودبازده به آنها اختصاص یابد، رویکردی که در مورد چین نیز مصداق دارد.
علاوه براین، جلب سرمایه‌گذاری خارجی مستلزم ثبات و امنیت داخلی است و ادامه ناامنی از جمله ادامه واکنش اسرائیل به حضور نظامی ایران و حمایت احتمالی کشورهای مخالف حکومت بشار اسد از ادامه فعالیت ولو محدود گروه‌های مسلح داخلی می‌تواند موانعی در راه سرمایه‌گذاری خارجی ایجاد کند.
کشورهای غربی از جمله آمریکا نقشی مهم در تامین منابع مالی لازم برای بازسازی سوریه خواهند داشت به خصوص اینکه اروپاییان مشتاق ایجاد شرایط مناسب در سوریه برای بازگشت آوارگان به کشورشان هستند.
