در حالی که پورتون داون، آزمایشگاه علوم و تکنولوژی بریتانیا، وارد صدمین سال تاسیس خود می‌شود، بی‌مناسبت نیست با این مرکز که سرّی‌ترین و بحث‌انگیزترین مرکز تحقیقات نظامی بریتانیا محسوب می‌شود، آشنا شویم.
پورتون داون، مرکز انجام بیشترین پژوهش های نظامی کاملا محرمانه است. بودجه این مرکز ۵۰۰ میلیون پوند در سال است و بیش از سه هزار دانشمند در این تسهیلات کار می‌کنند.
پورتون داون، بحث انگیزترین انستیتوی علمی بریتانیاست. مردم، اطلاعات درستی در باره این تسهیلات ندارند و عده‌ای آن را ترسناک‌ترین مرکز بررسی‌های علمی بریتانیا می‌دانند.
اگر چه ممکن است بسیاری اسم پورتون داون را شنیده باشند، کمتر کسی می‌داند داخل این مرکز چه می‌گذرد.
به همین دلیل وقتی از من دعوت شد برای تهیه یک فیلم مستند در باره پژوهش‌های پورتون داون، از این تاسیسات دیدن کنم، خوشحال شدم.
پورتون داون، که در منطقه‌ای به وسعت ۷ هزار جریب احداث شده، ۱۰۰ سال قبل در جریان جنگ جهانی اول و در واکنش به حملاتی که آلمان با گاز کلر، انجام می‌داد تاسیس شد. هزاران سرباز که هیچ ایده‌ای در باره آنچه با آن مواجه شده بودند نداشتند در اثرتماس با گاز شیمیایی با درد و رنج جان باختند یا دچار سوختگی شدند. طولی نکشید که گازهای خردل و فسژن هم به گاز کلر اضافه شدند.
لرد کیتچنر، که در آن موقع وزیر مشاور در امور جنگ بریتانیا بود، خواستار واکنش فوری به این نوع حملات شد و همین درخواست بود که به تاسیس پورتون داون، انجامید. دانشمندانی که در این محل مشغول کار شده بودند بلافاصله تهیه ماسک های ضد گاز و آزمایشات با هدف حمله به آلمانی‌ها با گازهای شیمیایی را شروع کردند. نتیجه این حملات تلافی جویانه موجب مرگ و مجروح شدن صدها هزار سرباز و غیرنظامی شد.
در سال ۱۹۲۵، قدرت های بزرگ جهانی که این ماجرا آنان را وحشت زده کرده بود، پروتکل ژنو را امضا کردند که به موجب آن استفاده از تسلیحات شیمیایی- ولی نه ساخت آن- ممنوع می‌شد.
در دهه ۱۹۵۰، یعنی در دوران جنگ سرد دانشمندان پورتو داون، دو ماده جدید شیمیایی کشف کردند که هنوز از یکی از آنها در برخی مواقع علیه مردم استفاده می‌شود. این گاز سی اس، خوانده می شود (حروف اول نام و نام خانوادگی کاشف آن) ولی به نام گاز اشک آور شهرت دارد.
گاز اشک آور کشنده نیست و در بعضی از مناطق جهان برای مهار جمعیت مورد استفاده قرار می‌گیرد. ولی در بریتانیا تنها کسانی که عامدا هدف حمله با این گاز قرار می‌گیرند نیروهای ارتشی هستند که به کارگیری گاز اشک آور بخشی از تمریناتشان محسوب می‌شود. من کنجکاو بودم طرز استفاده از این گاز را ببینم.
به همین جهت من را در حالی که دهانم را با ماسک تنفسی (رسپیراتور) پوشانده بودم، وارد اطاق دربسته‌ای کردند که ابری از گاز آن را پوشانده بود. اولین نفس‌هایی که می‌کشیدم عادی بودند ولی بعد با هر نفس مثل این بود که آتش فرو می‌دهم. بلافاصله سرفه‌ام شروع شد و تنها فکرم این بود که فرار کنم. از اتاق بیرون آمدم و در خارج محوطه به نرده‌ای تکیه کردم و تلاشم این بود که استفراغ نکنم.
- تولید گازهای شیمیایی خطرناک
گاز اشک آور خطرناک نیست ولی یک ماده شیمیایی دیگر یعنی یک گاز مخرب اعصاب موسوم به ماده زهرآلود ایکس یا وی ایکس، که در دهه ۱۹۵۰ در پورتون داون ساخته شد، خطرناک است. تماس حتی کوتاه مدت با این گاز مانند سایر گازهای اعصاب از جمله سارین، (اولین بار آلمانی ها در دهه ۱۹۳۰آن را تولید کردند) به سرعت به تشنج و فلج شدن و مرگ منجر می شود.
ما اولین گروه فیلمبرداری تلویزیونی بودیم که به ما اجازه بازدید از پورتون داون، داده شده بود. در این بازدید با طرز تهیه گازهای شیمیایی مانند گاز وی ایکس، یا گاز خردل آشنا شدیم. تولید این گازها هم برای این است که نیروهای نظامی راه های مقابله با گازهای شیمیایی را تمرین کنند و هم برای این که از یک چنین گازهایی هنوز در نقاط مختلف جهان به خصوص خاورمیانه استفاده می‌شود.
در ماه مارس سال ۱۹۸۸ در جریان حمله نیروهای صدام حسین به حلبچه با گاز سارین و گاز خردل، دست کم ۵ هزار کرد اعم از زن و مرد و کودک جان خود را از دست دادند. اخیرا نیز شواهدی به دست آمده که نشان می دهد در سوریه از گاز سارین در حمله به غیرنظامیان استفاده شده است.
امروزه ماموریت پورتون داون، صرفا دفاعی است. کار این مرکز پیدا کردن راه های بهتر برای حفاظت از نیروهای بریتانیایی در مقابل حملات است. بعضی از فعالیت های این مرکز به برنامه های علمی – تخیلی بی شباهت نیست.
به طور مثال دانشمندان پورتون داون، با دانشگاه بیرمنگام، برای ساخت دستگاهی همکاری می کنند که بتواند کوچکترین نوسان در نیروی جاذبه را ردیابی کند. آنها امیدوارند که در آینده ممکن است با استفاده از این دستگاه داخل دیوارها و اعماق زمین را ببینند.
ولی یکی از ترسناک‌ترین قسمت این پژوهش‌ها، مشاهده تحقیقاتی بود که دانشمندان این مرکز در باره خطرهای احتمالی بیولوژیکی انجام می‌دادند.
به طور مثال این نگرانی وجود دارد که گروه‌های تروریستی ممکن است تصمیم بگیرند با بمب‌های میکربی که دارای چیزی شبیه ویروس ابولا هستند حمله کنند. نرخ مهلک بودن این بمب ۹۰درصد است.
آزمایشی که در یک لابراتوار که از نظر امنیتی در بالاترین سطح قرار دارد صورت می گرفت نشان می‌داد که این امکان بالقوه وجود دارد که از ویروس ابولا به عنوان تسلیحات استفاده شود. البته خوشبختانه در حال حاضر برای چنین استفاده‌ای موانع مهم تکنیکی و عملی وجود دارد.
فکر کردن به این موضوع که آینده نگری و واکنش موفقیت آمیز به تهدیدهای جدید، همان کاری است که دانشمندان پورتون داون، در طی صد سال گذشته انجام داده اند، باعث خوشحالی من شده بود.
فعالیت های پورتون داون در ۱۰۰ سال اخیر
- ۱۹۱۶: احداث تاسیسات در ۳ هزار جریب زمین
- ۱۹۲۰: شروع بررسی‌ها به منظور محافظت تمام بدن در مقابل گاز خردل
- ۱۹۳۰: دانشمندان پورتون داون، برای محاسبه خطر حملات شیمیایی و میکربی، در متروی لندن آزمایشاتی انجام دادند
- ۱۹۴۰: توسعه محل و شروع پژوهش‌ها در باره جنگ افزارهای میکربی
- ۱۹۴۶: شروع تحقیقات دانشمندان در باره گازهایی که در جنگ به کارمی رود و نیز گازهای اعصاب با کمک پرسنل نظامی داوطلب
- ۱۹۸۹: پایان آزمایشات در مورد گاز اعصاب
- ۱۹۹۷: آغاز به کار کنوانسیون تسلیحات شیمیایی که تمام کشورهای عضو را ملزم می‌کند تسلیحات شیمیایی و تسهیلات تولید آن را از بین ببرند
- ۱۹۹۹: پلیس ویلشایر تحقیقات چهار ساله خود در مورد آزمایشاتی را شروع کرد که ۵۰ سال قبل بر روی انسان در پورتون داون، صورت گرفته بود
- ۲۰۰۸: وزارت دفاع بریتانیا به ۳۶۰ سرباز قدیمی که آزمایشات بر روی آنها انجام شده بود ۳ میلیون پوند غرامت پرداخت کرد ولی از قبول مسئولیت شانه خالی کرد
- ۲۰۱۳: دانشمندان پورتون داون، برای ردیابی سارین، بر روی نمونه هایی که از سوریه آورده شده بود آزمایشاتی انجام دادند
bbcدکتر مایکل موزلی
