شرم، بکارت و سلامت زنان

فرانک عمیدی

خبرنگار حوزه زنان، بی‌بی‌سی

سرطان دهانه رحم چهارمین سرطان شایع بین زنان در جهان است. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی سرطان دهانه رحم سالانه دست کم جان نزدیک به سیصد هزار زن را می‌گیرد. ۸۵ درصد از این مرگ و میرها در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد.

ویروس اچ پی وی که یک ویروس مقاربتی بسیار شایع است، عامل ۹۹ درصد موارد سرطان دهانه رحم است. برای جلوگیری از این بیماری، بیماریابی سرطان گردن رحم انجام می‌شود که به پاپ اسمیر معروف است. این تست که معمولا بدون درد و خونریزی است (بسیارشبیه معاینه اعضای تناسلی زنان است) اما می تواند ناخوشایند باشد نمونه‌ای از سلول‌های گردن رحم برداشته می‌شود. بعد، این نمونه در آزمایشگاه بررسی می‌شود تا ببینند آیا تغیرات سرطانی در سلول‌ها دیده می‌شود و آیا ویروس اچ‌پی‌وی در دهانه رحم فرد وجود دارد یا نه.

توصیه می‌شود که افرادی که از نظر جنسی فعال هستند حتی اگر دخول کامل صورت نگرفته آزمایش پاپ اسمیر را انجام بدهند چون امکان انتقال این ویروس از طریق پوست و دهان هم وجود دارد. اما هنوز در بسیاری از جاهای دنیا زنان از انجام این تست خودداری می‌کنند.

یک سوم زنانی که در یک نظرسنجی در بریتانیا شرکت کرده‌‌اند گفته‌اند به دلیل شرم از فرم و شکل واژن خود و بوی واژن و ترشح آن از دادن تست پاپ اسمیر خودداری می‌کنند. خواندن این مطلب برای من شوکه کننده بود. اینکه در این زمانه و در این کشور زنان جوان حاضرند سلامت و بهداشت خود را به دلیل چنین چیزهای پیش‌پا افتاده‌ای نادیده بگیرند برای من غیرقابل درک بود. اما این باعث شد که به یاد دورانی از زندگی خود در ایران بیافتم.

در ایران در دوران دانشجویی فعالیت جنسی زنان جوان هم سن و سال من تقریبا همیشه پنهانی بود . تقریبا همه در ترس و نگرانی از این بودند که خانواده‌‌هایشان از این باخبر شوند که رابطه جنسی دارند و تقریبا همه هیچگونه اطلاعات درست و جامعی درباره سلامت و بهداشت جنسی نداشتند. سکس در دوران جوانتری در ایران مانند رانندگی با چراغ خاموش در تونلی تاریک بود.

در آن زمان اینترنت هنوز فراگیر نبود و اطلاعات زنان در حد صحبت‌های درگوشی دوستان از تجربه‌های خود بود. تقریبا هیچ کس نمی‌دانست که اگر از نظر جنسی فعال است باید هر ازگاهی به دکتر متخصص زنان هم سر بزند. اکثر ما از بیماری‌های مقاربتی و ویروس‌هایی که می‌توانستیم به آنها آلوده بشویم بی‌خبر بودیم. تنها نگرانی ما ایدز بود و بارداری.

خاطره اکثر زنان جوان آن زمان از اولین باری که به دکتر زنان مراجعه کرده بودند یکی بود. “ازدواج کردین؟” اولین سوال دکتر بود. این سوال دکتر از همان ابتدا این پیام را می‌داد که شرط اینکه زنی باکره نباشد این است که متاهل باشد و همین، صداقت بین بیمار و دکتر را از بین می‌برد. به گفته چندین دوست و آشنا مدتها طول می‌کشید تا بتوان رابطه‌ای صادقانه با دکتر زنان در ایران داشت. بسیاری از زنانی که متاهل نبودند اما رابطه جنسی داشتند سال‌ها به دلیل شرم، بهداشت و سلامت خود را نادیده می‌گرفتند. آن زنان جوان ایرانی با این زنان بریتانیایی که در نظرسنجی شرکت کرده بودند چقدر فرق داشتند؟

در کانال تلگرامم مطلبی درباره سرطان دهانه رحم منتشر کردم و طولی نکشید که متوجه شدم که هر چند از آن دورانی که بالا ذکر کردم دو دهه گذشته اما وضعیت هنوز فرق چندانی نکرده.

یک زن سی ساله از مشهد به من پیام داد تا تجربه شخصی خودش را از تست پاپ اسمیر با من در میان بگذارد. او می‌گوید که هفت سال است از نظر جنسی فعال است، ازدواج نکرده و چند تجربه اولش از مراجعه به دکتر زنان آنقدر ناخوشایند بوده که چند سالی به دکتر سر نزده بوده. این خانم بالاخره برای انجام پاپ اسمیر مراجعه می‌کند. او می‌گوید در این مطب بیماران را دو تا دو تا به اتاق دکتر می‌فرستادند و “وقتی وارد شدم دکتر پرسید عزیزم چند سال است ازدواج کردی؟ کمی مکث کردم و گفتم یک سال. اول می‌خواستم راستش را بگویم اما جلوی یک بیمار دیگر و وقتی که دکتر چنین سوالی کرد شوک شدم و راستش را نگفتم.” او ادامه می دهد: “می‌خواستم به دکتر بگویم این حق من است که با شما تنها باشم و مشکلم را که حتی شاید گفتنش به شما هم برایم سخت باشد بتوانم به صورت خصوصی به شما بگویم، اما این کار را نکردم.” دکتر به این خانم می‌‌گوید که پاپ اسمیر را سه سال بعد از ازدواج باید انجام دهد و از‌ آنجایی که او به دروغ گفته بود که تنها یک سال است ازدواج کرده و رابطه جنسی دارد، پزشک متخصص به او می‌گوید پاپ اسمیر لازم نیست.

پیام‌های دیگری از زنان گرفتم که نگران بودند در شهرهای کوچکشان در مطب دکتر زنان دیده شوند. “آخر تا کسی نخواهد باردار شود یا باردار نباشد که پیش دکتر زنان نمی‌رود،” این را زن جوانی از یک شهر کوچک برایم نوشته بود. در شبکه‌های اجتماعی صحبت از این است که بعضی از پزشکان یا شرکت‌های بیمه به خانواده‌‌های زنانی که متاهل نیستند اما برای آزمایش‌های واژینال به دکتر مراجعه می‌کنند اطلاع می‌دهند که فرزندشان باکره نیست.

کنجکاو شدم و با چند دکتر زنان در تهران، اصفهان و مشهد تماس گرفتم و از آنها پرسیدم که اگر زنی به آنها برای معاینه یا آزمایش پاپ اسمیر مراجعه کند،آیا وضعیت تاهل آن زن را جویا می‌شوند و آیا به خانواده او اطلاع می‌دهند؟ “متاهل بودنشان به ما مربوط نیست، ما به این چیزها کاری نداریم،” این جواب خانم دکتری در تهران بود. پزشکان دیگر هم گفتند که رازدار بیمار هستند و هرگز چنین مسائلی را به خانواده‌‌های زنان خبر نمی‌دهند اما یک خانم دکتر در مشهد گفت می‌داند که بعضی از پزشکان ممکن است زنانی را که ازدواج نکرده‌اند اما رابطه جنسی دارند، معذب کنند.

در بیمارستان هدایت تهران تابلویی نصب شده که درباره تست پاپ اسمیر در این مرکز اطلاعات می‌دهد. تصویر این تابلو را کسی از تهران برایم فرستاده. در پاراگراف آخر نوشته شده: خانم‌‌هایی که خودشان بیمه شده اصلی می‌باشند و یا از طریق پدرشان (مستمری بگیر-دختر) تحت پوشش بیمه قرار گرفته‌اند جهت انجام تست پاپ اسمیر نیاز به ارایه مدرک دال بر متاهل بودنشان (صیغه‌نامه-شناسنامه) می‌باشند.” یک خانم پزشک که در بیمارستانی دولتی در استان خراسان جنوبی کار می‌کند به من گفت “ما فقط از بیمار سوال می‌کنیم که به قول معروف باکره هست یا خیر اما هیچ مدرکی نمی‌خواهیم.” زنان زیادی از شهرهای بزرگ با من تماس گرفتند و گفتند که کسی برای این آزمایش از‌آنها سند ازدواج نخواسته اما روایت زنان جوان در شهرهای کوچک متفاوت است. آنها می‌گویند از آنها خواسته شده برای انجام پاپ اسمیر صیغه‌نامه ارائه دهند.

نهادهای بهداشتی در ایران درباره افزایش سرطان دهانه رحم در ایران هشدار داده‌اند. سال پیش وزارت بهداشت اعلام کرد که خانه‌های بهداشت تست پاپ اسمیر را به صورت رایگان برای زنان ۲۵ تا ۶۰ ساله انجام می‌دهند. چند زن جوان با من تماس گرفتند و گفتند از آنجایی که در این مراکز باید پرونده بهداشتی خانوار باز کنند ، نمی‌خواهند این آزمایش را آنجا انجام دهند مبادا که خانوادهایشان از داشتن رابطه جنسی قبل از ازدواج آنها باخبر شوند. حس بی‌اعتمادی در این زنان باعث می‌شود از این خدمات رایگان چشم‌پوشی کنند.

هزینه تست پاپ اسمیر می‌تواند برای بسیاری سنگین باشد. بعد از تماس با چند پزشک متوجه شدم که انجام تست پاپ اسمیر به تنهایی بین ۴۰ تا هشتادهزار تومان است و اگر این تست به همراه تست اچ پی وی انجام شود می‌تواند بیشتر از سیصد هزار تومان هزینه داشته باشد.

از گفتگو با زنان ایرانی متوجه شدم که بسته به محل اقامت و وضعیت اقتصادیشان تجربه‌های متفاوتی برای انجام تست پاپ اسمیر و مراجعه به متخصص زنان دارند. هنوز بسیاری از پزشکان متخصص زنان، شرط اینکه زنی رابطه جنسی داشته باشد را ازدواج می‌دانند. نقطه مشترک اکثر زنان جوانی که ازدواج نکرده اما رابطه جنسی دارند حس نگرانی و ترس از آشکار شدن رازشان است.

رازی که امید دارند تا وقتی ازدواج نکرده‌اند پنهان بماند. این ترس و نگرانی ریشه در تفکری دارد که ارزش زن را به بکارت و «دست نخوردگی» او می‌داند و به همین دلیل بعضی از زنان جوان برای حفظ آبرو و از روی شرم، بهداشت و سلامت خود را پشت گوش می‌اندازند. برای بسیاری از زنان جوان هنوز مراجعه به دکتر زنان جسارت می‌خواهد. هر چه این زنان از محیط‌های سنتی‌تر و طبقات اقتصادی ضعیف‌تر باشند آسیب‌پذیرتر خواهند بود. فقدان آموزش جنسی به موقع و اطلاعات لازم درباره بهداشت جنسی، کوتاهی نهادهای بهداشتی و رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی فراگیر و صادقانه درباره این مسائل، تابوهای فرهنگی و توقع اینکه زنان تا زمان ازدواج بکارت خود را حفظ کنند یا دست‌کم به حفظ آن تظاهر کنند همه تاثیرات جدی بر سلامت و بهداشت زنان دارند. تاثیراتی که می‌تواند به قیمت جان بعضی از آنها تمام شوند.

bbc