پنهانکاری و آمار ضد و نقیض و فرافکنی مسئولان حکومتی بر ابعاد بحران کرونا در ایران افزوده است. بهزاد پورصالح، روزنامه نگار درباره نحوه مواجهه مسئولان حکومتی ایران با بحران کرونا و نگرانی های مردم در اینباره برای صفحه ناظران نوشته است.
تصویری که از شهر ووهان در اوج درگیری با ویروس کرونا به جهان مخابره می‌شد، چیزی از شهر اشباح کمتر نداشت. حالا که این مهمان چینی به ایران رسیده، مردم از بی‌خیالی و خونسردی دولت و دستگاه‌های تصمیم‌گیر شگفت‌زده و نگرانند.
انتظار این بود که شهر قم که اولین موارد ویروس کرونا در آنجا مشاهده شد قرنطینه شود اما این اتفاق نیافتاد تا اینکه حالا موارد ابتلا به این ویروس به تعداد زیادی از شهرها و استان‌های ایران رسیده است.
ایرج حریرچی که گفته بود قرنطینه مربوط به قرون وسطی است خود به ویروس کرونا مبتلا شده است اما همچنان حسن روحانی، رئیس دولت ایران می‌گوید تلاش برای به تعطیلی‌کشاندن کشور “نقشه و توطئه دشمنان” است.
در چنین فضایی به نظر می‌رسد عقلانی‌ترین واکنش مردم ترسیدن و نگران‌شدن باشد، همچنان که گزارش‌ها این ترس و هراس عمومی را تایید می‌کنند. در حالیکه که دولت به وظیفه خود برای قرنطینه‌کردن شهرهای درگیر ویروس کرونا عمل نمی‌کند مردم خود دست به کار شده‌اند، رفت و آمدها در شهرها بسیار کم شده است، بسیاری کسب و کار خود را تعطیل کرده‌اند، برخی از شرکت‌ها به دورکاری کارمندانشان روی آورده‌اند، مترو و اتوبوس‌ها خلوت‌تر از همیشه است و مردم تلاش می‌کنند فاصله ایمنی را از یکدیگر حفظ کنند.
رسانه‌های رسمی و مسئولان دولتی در چند روز گذشته دائم تلاش کرده‌اند وضعیت را تحت کنترل نشان دهند. تلاش‌هایی که راه به جایی نبرده و حجم انتقادها به عملکرد آنها به طرز چشمگیری در شبکه‌های اجتماعی افزایش پیدا کرده است. اما چرا مردم به حرف‌های مسئولان اعتماد نمی‌کنند؟
سابقه بد دولت و بی‌اعتمادی مردم
سابقه حکومت ایران در برخورد صادقانه با مردم تاریک‌تر از آن است که حالا شهروندان به راحتی حرف‌های مسئولان را باور کنند. در مورد ویروس کرونا هم به نظر می‌رسد دولت ایران صادقانه عمل نکرده و نمی‌کند.
تردیدهایی درباره زمان اعلام ورود ویروس کرونا به ایران وجود دارد. بسیاری از مردم درباره تعداد مبتلایان و افرادی که جان خود را از دست داده‌اند هم اعتمادی به اخبار رسمی ندارند.
انکارکردن ورود ویروس به کشور از طرف دولت در روزهای ابتدایی شیوع آن و بعد از آن آمارهای ضد و نقیضی که از طرف نمایندگان مجلس و دولت منتشر شد، این نظریه را تقویت کرده که دولت درباره ویروس کرونا هم مثل بسیاری چیزهای دیگر به مردم دروغ می‌گوید.
بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی تقریبا دو درصد از مبتلایان به ویروس کرونا جان خود را از دست می‌دهند در حالیکه این رقم در ایران بر اساس آمار مبتلایان و جان‌باختگان نزدیک ۱۵درصد است. همین موضوع نشان می‌دهد که تعداد بسیار بیشتری از آنچه مقام‌های رسمی اعلام کرده‌اند به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند.
دو اتفاق نزدیک به شیوع ویروس کرونا، یعنی وقایع آبان‌ماه و هدف قراردادن هواپیمای اوکراینی که در هر دو مورد انکار و دروغ و آمار غیرواقعی از طرف مقام‌های رسمی سرلوحه مواجه با موضوع بود، آنچه را که از حس اعتماد عمومی به دولت باقی مانده بود هم نابود کرد.
مدیریتی در تناقض با باقی جهان
مواجه مسئولان حکومتی ایران با ویروس کرونا هم برای مردم ایران جای تعجب دارد. همه کشورهای دنیا در مواجه با این ویروس سخت‌ترین تدابیر امنیتی را اتخاذ کرده‌اند. همین حالا مرزهای بسیاری از کشورهای همسایه ایران به روی مسافران ایرانی بسته شده است. اما ایران در زمان آغاز شیوع ویروس در چین نه تنها مرزهایش را به روی این کشور نبست بلکه تعداد پروازهای هواپیماهای ایرانی به این کشور بیشتر هم شد.
از طرفی همزمان که مقامات بلندپایه ایرانی قرنطینه را به تمسخر می‌گیرند، در تمام کشورهای توسعه‌یافته مهم‌ترین شیوه برخورد با ویروس کرونا همچنان قرنطینه مبتلایان است. اولین موارد ابتلا در کشورهایی مانند آلمان، آمریکا و کانادا با سرعت‌عمل ساختار بهداشتی این کشورها به سرعت مهار شد.
در ایران اما نه تنها شهرها قرنطینه نشدند که حتی اداره‌های دولتی و دانشگاه‌ّها و برخی دیگر از مراکز آموزشی همچنان به کار خود ادامه می‌دهند. دولت حتی مانع سفرهای مردم برای جلوگیری از گسترش ویروس به مناطق دیگر کشور هم نمی‌شود.
حالا هم رئیس دولتی که مهم‌ترین شعارش در انتخابات اداره مدبرانه کشور بود بدون اتکا به هیچ پایه و اساس مشخصی می‌گوید از شنبه هفته آینده همه‌چیز به حالت عادی باز خواهد گشت. ادعایی که هیچ دلیلی برای اثبات آن وجود ندارد. این در حالیست که نخست‌وزیر کره جنوبی در نطقی در تلویزیون ملی گفته که شیوع ویروس کرونا در این کشور به مرحله خطرناکی رسیده است. او گفته که مهار ویروس کرونا در کره جنوبی نیازمند همکاری همه مردم این کشور است. رئیس جمهور این کشور هم روزهای آینده را روزهای سرنوشت سازی برای مبارزه مردم کره با ویروس کرونا دانست.
بازشدن پای دشمن به ماجرا
از طرقی به نظر می‌رسد مقامات جمهوری اسلامی در برخورد با ویروس کرونا هم مانند بسیاری از بحران‌های اقتصادی و اجتماعی سال‌های گذشته مسئله را به یک موضوع سیاسی تبدیل کرده‌اند.
“دشمن” در ادبیات جمهوری اسلامی، حتی در مواجه با یک اتفاق طبیعی همچنان مهم‌ترین نقش را بازی می‌کند. زمانی که موضوع قرنطینه‌شدن قم مطرح شد محمد سعیدی، نماینده رهبر ایران در استان قم گفته بود “دشمن می‌خواهد با استفاده از ایجاد هراس در دل‌ها قم را شهری ناامن نشان دهد و انتقام همه شکست‌های خود را از قم بگیرد.”
آقای خامنه‌ای هم دو روز پس از رای‌گیری در انتخابات گفت که “شب انتخابات خبر این ویروس داده شد و از سحر شروع کردند تبلیغ که مبادا بروید در صف رأی دادن”.
برای مردم ایران این موضوع که حکومت برمبنای هیچ‌کدام از پروتکل‌های جهانی مبارزه با شیوع بیماری‌های واگیردار عمل نمی‌کند، به اندازه کافی ترسناک است. حالا با پیش‌کشیده شدن موضوع دشمن در بروز یک بیماری حجم ترس مردم افزایش بیشتری هم پیدا کرده است.
در چهار دهه گذشته هرجا موضوع دشمن در مناسبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران مطرح شده هیچ روزنه‌ای برای بحث و مجادله منطقی باز نمانده است. حالا که پای صحت و سلامت مردم در میان است بازهم مفهوم دشمن وارد ادبیات سیاستمداران ایرانی شده و این برای مردم ایران که خاطرات دردناکی از ورود این ادبیات به زندگی خود دارند بسیار نگران‌کننده است.
مواجه حکومت ایران با “دشمن” در چهار دهه گذشته سخت‌ترین فشارهای اقتصادی را به مردم ایران وارد کرده است. مضاف بر آن فضای بسته سیاسی، محروم‌شدن از آزادی‌های اجتماعی و کاهش ارتباط با دنیای بیرون از جمله تبعات این درگیری با دشمنی است که بسیاری از ایرانی‌ها تصور روشنی از آن ندارند. برهمین اساس بسیاری از ایرانی‌ها نگرانند که سلامت آنها بازیچه رودرویی‌‌های سیاسی با کشورهای دیگر شود.
رجزخوانی به‌جای برنامه‌ریزی
با اینکه چهره‌های خندان و آرام و صدای لطیف مقام‌های پزشکی و سیاسی ایران در رسانه‌های رسمی به مردم بشارت می‌دهند که جای نگرانی نیست اما این تصویر نمی‌تواند کمبودها و نقصان‌های اساسی در مواجه به ویروس کرونا را لاپوشانی کند.
در کمتر از یک هفته از آغاز شیوع کرونا در ایران اقلام ساده‌ای مانند ژل‌های ضدعفونی‌کننده و الکل در کشور نایاب شده‌اند. با اینکه مراجع پزشکی بارها اعلام کرده‌اند ماسک تاثیر چندانی در جلوگیری از انتقال بیماری ندارد اما تاثیر روانی آن بر روی افراد جامعه قابل چشم‌پوشی نیست. حالا ماسک اگر یافت شود هم با قیمت سه تا چهار برابری به فروش می‌رسد.
اما دولت ایران در تهیه همین اقلام ساده و پیش‌پا افتاده هم ناتوان است. صدها عکس از داروخانه‌ها و فروشگاه‌هایی منتشر شده که اعلام کرده‌اند ماسک و ژل ضدعفونی و الکل ندارند.
در همین حال پزشکان و پرستاران در مراکز پزشکی اعلام می‌کنند با کمبود جدی تجهیزات مواجه‌اند و حتی به لباس‌های مناسب برای در امان‌ماندن از ویروس مجهز نشده‌اند. تعدادی از کادر پزشکی مراکز درمانی کشور هم به دلیل همین کمبودها به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و حتی جان خود را از دست داده‌اند.
در یک تصویر کلی‌تر هم مشخص نیست که برنامه و استراتژی دولت برای مهار شیوع ویروس کرونا چیست؟ شعارهایی مانند «کرونا را شکست خواهیم داد» و از این قبیل رجزخوانی‌ها که دائم در تبلیغات رسمی منتشر می‌شود هیچ پشتوانه علمی و عملی مشخصی ندارند.
با وجود این تبلیغات هر روز در گوشه‌ای از کشور موارد تازه ابتلا به ویروس اعلام می‌شود و چرخه تکراری انکار و تکذیب و در نهایت پذیرش و کوچک‌انگاری مسئله در مقام‌های رسمی ادامه پیدا می‌کند.
دولت چین که به طرز چشمگیری مقتدرتر و کارآمدتر از دولت ایران است با وجود سخت‌گیری غیرقابل اغماضش در مواجه به ویروس کرونا از نفس افتاد. اما برآیند فعالیت‌های وزارت بهداشت، شورای عالی امنیت ملی، سازمان پدافند غیرعامل و مجموعه حاکمیت ایران هیچ اطمینان خاطری به جامعه نگران این کشور نمی‌دهد.
در نهایت همانطور که مقام‌های پزشکی ایران می‌گویند ویروس کرونا از ویروسی مانند آنفولانزا ترسناک‌تر نیست. ترسناکی آن زمانی است که با بی‌مبالاتی و اهمال دامنه ویروس به صورت وسیعی گسترش پیدا کند.
این همان چیزی است که مردم ایران از آن می‌ترسند، ناکارآمدی، پنهانکاری و آشفتگی در سیستم حکمرانی ایران که توان مدیریت را از آن سلب کرده است و نشان دادن چهره مقتدر و باصلابت برایش از جان شهروندانش اهمیت بیشتری دارد.
بهزاد پورصالح bbc
